Պոստսովետական բիզնեսը հենված է երկու սյան վրա, մեկը գողությունն է, մյուսը՝ խառնակչությունը: Գողության պարագայում ամեն ինչ պարզ է, իսկ խառնակչությունը հիմնականում օգտագործվում է կոնկուրենտների գործը ձախողելու համար, որոշ հայտնի գործարարներ նույնիսկ քարոզում են նման գործելաձև: Իմիջիայլոց, նույն դրությունն է հոգևոր կյանքում, լրատվության ու մտավորականության մեջ, բայց խոսքը բիզնեսի մասին է: Այդ քարոզը օդից չի ընկել, ոչ էլ մեկի դոլարից կանաչ ուղեղում է ծակել այդ միտքը, դա գալիս է մեր սովետական անցյալից, դեռ մանուկ հասակում մենք գիտեինք, որ բիզնեսը այդպես են անում, ճիշտ այնպես, ինչպես այժմեան շատ հայտնի գործարարներ:Մենք պիոներներ էինք, և բառիս բուն իմաստով, և ապագա բիզնեսի տեսանկյունից, այն բիզնեսի, որը տնօրինելու էր մեր երկիրը՝ ինչքան ուզում ես ազատություն ձեռք բերելուց հետո: Մեր թաղում վոլեյբոլի դաշտ էին սարգել, առավոտնից իրիկուն վոլեյբոլ էինք խաղում: Վարպետանալով խաղի մեջ՝ սկսեցինք նորություններ մտցնել մեր զբաղմունքի մեջ, սկսեցինք խաղալ գրազով: Խաղից առաջ պայմանավորվում էինք գումարի մասին ու նշում էինք վճարման ժամկետը: Եվ քանի որ ամբողջ օրը խաղում էինք, բավականին գումար էր կուտակվում, որտեղի՞ց ճարել: Հնարը գտանք: Մեր վոլեյբոլի դաշտը գտնվում էր շրջանային պահեստների մոտ, այդ պահեստներից մեկում պահեստավորում էին դատարկ շշեր: Պահեստի դուռը մի մեծ փայտյա դարպաս էր, որը մի քիչ հրելուց բավականին մեծ ճեղք էր բացվում ու առանց դժվարության կարելի էր սողոսկել ներս: Մենք պարտվել էինք, ու մի օրից պետք է վճարեինք տարված գումարը: Սկսեցինք դատարկ շշեր հավաքել, որ հանձնենք ու պարտքը տանք, մի տասը շիշ հավաքեցինք, մի էդքան էլ տներից բերեցինք, բայց դա շատ քիչ էր պարտքը փակելու համար, ու հասկացանք, թե որտեղից կարելի է մեծ քանակությամբ շշեր ճարել: Պահեստի՛ց, քթներիս տակն էր: Ու սկսվեց շշերի բիզնեսը, օրական մի քանի արկղ շիշ էինք կրում պահեստից խանութ: Երեկոյան շշերը տանում էինք խանութ, առավոտյան նույն շշերը հայտնվում էին պահեստում, նույնիսկ շշերը արդեն հիշում էինք ըստ նրանց գույների: Երևի պահեստից շիշ կրելը մեր ֆիզիկական վիճակի վրա լավ անդրադարձավ ու մենք արդեն սկսեցինք հաղթել: Ամեն օր հաղթում էինք և նույն վիճակի մեջ հայտնվեց մեր հակառակորդ թիմը: Նրանք գիտեին մեր բիզնեսի մասին, բայց դա քիչ էր, հարկավոր էր պայմանավորվել խանութի գործակատարի հետ, նա հո հիմար չէ՞ր, լավ էլ հասկանում էր, որ էդ շշերը մի տեղից կրում բերում էինք, բայց իրեն ի՞նչ, նա տաս կոպեկի փոխարեն շշերը մեզանից ընդունում էր ութ կոպեկով, փոխադարձ օգտավետ բիզնես էր: Ուղղակի հարկավոր էր խանութի գործակատարի, Թաքուշ տոտայի հետ լեզու գտնել, վստահություն ձեռք բերել, մնացածը հեշտ էր, հենց պահեստի արկղներով շշերը իրիկունը կրի խանութ, առավոտյան Թաքուշ տոտան էդ նույն արկղները կուղարկի պահեստ ու բիզնեսը կծաղկի: Պայմանավորվել Թաքուշ տոտայի հե՛տ, այս էր մեր հակառակորդ թիմի խնդիրը և նրանց թիմի ավագը, հենց այնպես, իմիջիայլոց կերպով, սկսեց Թաքուշ տոտայի մասին խոսել մեզ հետ: Ո՛չ, ոչ թե Թաքուշ տոտայի, այլ գործակատարի մասին, նա Թաքուշ տոտայի անունը չգիտեր, որ շատ կարևոր էր, Թաքուշ տոտան սիրում էր, երբ տղաները իրեն դիմում էին հարգալից կերպով ու ասում էին, Թաքու՜շ տոտա: Մեր տղաներից մեկը անմիջապես կռահելով հակառակորդի ուզածը, ասաց: - Խնդիր չկա, մոտեցի ասա Թայքյաշ տոտա էսպիսի գործ կա ու ինչքան ուզում ես կրի շշերը: - Ի՛, ծո, էդ ի՞նչ անուն է, ձեռ կառնի՞ս: - Իյա, ապ ջան, անուն է է՛լի, հո ես չեմ դրել, իրա հերն ու մերն են դրել, ինքն էլ է փոքր եղել ու իրան էլ էդ ձևի անուն են դրել, ո՞վ ի՛նչ անի: Հակառակորդ թիմի ավագը թեև կասկածներով, բայց հավատաց, որ Թաքուշ տոտայի անունը Թայքյաշ տոտա է: Նա այլնտրանք չուներ, հսկայական գումար էին մեզ պարտք, ու գնաց խանութ: Մենք հնարավորինս աննկատ մնալով, հետևում էինք իրադարձություններին: Պարտված թիմի ավագը մտավ խանութ, լուրջ դեմքով մոտեցավ Թաքուշ տոտյին ու ասեց: - Թայքյաշ տոտա մի գործ կա... - Թայքյաշը հերդ է, բի՛ջ, հլը սկտր ստեղից: Հակառակորդ թիմի ավագը խանութից դուրս եկավ ու տեսավ մեր մինչև ականջները բաց բերանները, ու քիչ էր մնում ականջները բռներ մեր թնդանոթաձայն հռհռոցից: Կոնկուրենտի հարցերը լուծված էր, շշերի մենաշնորհը մերն էր, իսկ մեր հակառակորդները պարտության դեպքում բռնում էին հազար ու մի տառապանքների ուղիները, ամեն անգամ մի կերպ մի հնար գտնում էին, մինչև պարտքը վճարում էին: Որովհետև որևէ բիզնեսի մենաշնորհ չունեին:
Պոստսովետական բիզնեսը հենված է երկու սյան վրա, մեկը գողությունն է, մյուսը՝ խառնակչությունը: Գողության պարագայում ամեն ինչ պարզ է, իսկ խառնակչությունը հիմնականում օգտագործվում է կոնկուրենտների գործը ձախողելու համար, որոշ հայտնի գործարարներ նույնիսկ քարոզում են նման գործելաձև: Իմիջիայլոց, նույն դրությունն է հոգևոր կյանքում, լրատվության ու մտավորականության մեջ, բայց խոսքը բիզնեսի մասին է: Այդ քարոզը օդից չի ընկել, ոչ էլ մեկի դոլարից կանաչ ուղեղում է ծակել այդ միտքը, դա գալիս է մեր սովետական անցյալից, դեռ մանուկ հասակում մենք գիտեինք, որ բիզնեսը այդպես են անում, ճիշտ այնպես, ինչպես այժմեան շատ հայտնի գործարարներ:Մենք պիոներներ էինք, և բառիս բուն իմաստով, և ապագա բիզնեսի տեսանկյունից, այն բիզնեսի, որը տնօրինելու էր մեր երկիրը՝ ինչքան ուզում ես ազատություն ձեռք բերելուց հետո: Մեր թաղում վոլեյբոլի դաշտ էին սարգել, առավոտնից իրիկուն վոլեյբոլ էինք խաղում: Վարպետանալով խաղի մեջ՝ սկսեցինք նորություններ մտցնել մեր զբաղմունքի մեջ, սկսեցինք խաղալ գրազով: Խաղից առաջ պայմանավորվում էինք գումարի մասին ու նշում էինք վճարման ժամկետը: Եվ քանի որ ամբողջ օրը խաղում էինք, բավականին գումար էր կուտակվում, որտեղի՞ց ճարել: Հնարը գտանք: Մեր վոլեյբոլի դաշտը գտնվում էր շրջանային պահեստների մոտ, այդ պահեստներից մեկում պահեստավորում էին դատարկ շշեր: Պահեստի դուռը մի մեծ փայտյա դարպաս էր, որը մի քիչ հրելուց բավականին մեծ ճեղք էր բացվում ու առանց դժվարության կարելի էր սողոսկել ներս: Մենք պարտվել էինք, ու մի օրից պետք է վճարեինք տարված գումարը: Սկսեցինք դատարկ շշեր հավաքել, որ հանձնենք ու պարտքը տանք, մի տասը շիշ հավաքեցինք, մի էդքան էլ տներից բերեցինք, բայց դա շատ քիչ էր պարտքը փակելու համար, ու հասկացանք, թե որտեղից կարելի է մեծ քանակությամբ շշեր ճարել: Պահեստի՛ց, քթներիս տակն էր: Ու սկսվեց շշերի բիզնեսը, օրական մի քանի արկղ շիշ էինք կրում պահեստից խանութ: Երեկոյան շշերը տանում էինք խանութ, առավոտյան նույն շշերը հայտնվում էին պահեստում, նույնիսկ շշերը արդեն հիշում էինք ըստ նրանց գույների: Երևի պահեստից շիշ կրելը մեր ֆիզիկական վիճակի վրա լավ անդրադարձավ ու մենք արդեն սկսեցինք հաղթել: Ամեն օր հաղթում էինք և նույն վիճակի մեջ հայտնվեց մեր հակառակորդ թիմը: Նրանք գիտեին մեր բիզնեսի մասին, բայց դա քիչ էր, հարկավոր էր պայմանավորվել խանութի գործակատարի հետ, նա հո հիմար չէ՞ր, լավ էլ հասկանում էր, որ էդ շշերը մի տեղից կրում բերում էինք, բայց իրեն ի՞նչ, նա տաս կոպեկի փոխարեն շշերը մեզանից ընդունում էր ութ կոպեկով, փոխադարձ օգտավետ բիզնես էր: Ուղղակի հարկավոր էր խանութի գործակատարի, Թաքուշ տոտայի հետ լեզու գտնել, վստահություն ձեռք բերել, մնացածը հեշտ էր, հենց պահեստի արկղներով շշերը իրիկունը կրի խանութ, առավոտյան Թաքուշ տոտան էդ նույն արկղները կուղարկի պահեստ ու բիզնեսը կծաղկի: Պայմանավորվել Թաքուշ տոտայի հե՛տ, այս էր մեր հակառակորդ թիմի խնդիրը և նրանց թիմի ավագը, հենց այնպես, իմիջիայլոց կերպով, սկսեց Թաքուշ տոտայի մասին խոսել մեզ հետ: Ո՛չ, ոչ թե Թաքուշ տոտայի, այլ գործակատարի մասին, նա Թաքուշ տոտայի անունը չգիտեր, որ շատ կարևոր էր, Թաքուշ տոտան սիրում էր, երբ տղաները իրեն դիմում էին հարգալից կերպով ու ասում էին, Թաքու՜շ տոտա: Մեր տղաներից մեկը անմիջապես կռահելով հակառակորդի ուզածը, ասաց: - Խնդիր չկա, մոտեցի ասա Թայքյաշ տոտա էսպիսի գործ կա ու ինչքան ուզում ես կրի շշերը: - Ի՛, ծո, էդ ի՞նչ անուն է, ձեռ կառնի՞ս: - Իյա, ապ ջան, անուն է է՛լի, հո ես չեմ դրել, իրա հերն ու մերն են դրել, ինքն էլ է փոքր եղել ու իրան էլ էդ ձևի անուն են դրել, ո՞վ ի՛նչ անի: Հակառակորդ թիմի ավագը թեև կասկածներով, բայց հավատաց, որ Թաքուշ տոտայի անունը Թայքյաշ տոտա է: Նա այլնտրանք չուներ, հսկայական գումար էին մեզ պարտք, ու գնաց խանութ: Մենք հնարավորինս աննկատ մնալով, հետևում էինք իրադարձություններին: Պարտված թիմի ավագը մտավ խանութ, լուրջ դեմքով մոտեցավ Թաքուշ տոտյին ու ասեց: - Թայքյաշ տոտա մի գործ կա... - Թայքյաշը հերդ է, բի՛ջ, հլը սկտր ստեղից: Հակառակորդ թիմի ավագը խանութից դուրս եկավ ու տեսավ մեր մինչև ականջները բաց բերանները, ու քիչ էր մնում ականջները բռներ մեր թնդանոթաձայն հռհռոցից: Կոնկուրենտի հարցերը լուծված էր, շշերի մենաշնորհը մերն էր, իսկ մեր հակառակորդները պարտության դեպքում բռնում էին հազար ու մի տառապանքների ուղիները, ամեն անգամ մի կերպ մի հնար գտնում էին, մինչև պարտքը վճարում էին: Որովհետև որևէ բիզնեսի մենաշնորհ չունեին: